2021/17404 başvuru numaralı dosya hakkında verilen 29.03.2022 tarihli Dostane Çözüm Kararında
Diyarbakır Barosu Başkanlığı tarafından 12.12.2021 tarihinde Kurumumuza yapılan başvuruda, adalet sistemi içerisinde özgürlüğünden mahrum bırakılmış çocukların infaz koruma memurları tarafından fiziksel ve psikolojik şiddet ile kötü muamele ve onur kırıcı davranışlara maruz bırakıldığı, tehdit edildiği; beslenme hakkı, sağlık ve tedavi hakkı, haberleşme ve iletişim hakkı ile eğitim ve sosyal haklarının ihlal edildiği, Ayrıca, Diyarbakır Barosu tarafından oluşturulan heyet’in 2021 yılı Mayıs ayından itibaren yaklaşık 3 ay boyunca ceza infaz kurumunda bulunan 32 çocukla gerçekleştirilen toplam 53 görüşme sonucunda hazırlanan rapor sonucu çocukların hak ihlali yaşadığı iddialarında bulunulduğu ve mevcut sorunların cezaevi yönetimi ile birlikte çözümü için girişimlerinin sonuçsuz kaldığı, daha sonraki ziyaretlerin engellenmeye çalışıldığı, çocuklarla görüşmelerinin engellendiği ve çocuklardan görüşmek istemedikleri yönünde dilekçeler alındığı, Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı Cezaevlerinden sorumlu Başsavcı vekili tarafından 3 kez randevu taleplerinin reddedildiği belirtilerek Diyarbakır Çocuk ve Gençlik Ceza İnfaz Kurumunda yaşandığı iddia edilen kötü muamele ve uygulamalar ile cezaevi koşullarının yerinde incelenmesi, gerekli tespitlerin yapılarak ilgili kurumlar hakkında Tavsiye Kararı verilmesinin talep edildiği anlaşılmaktadır.
Söz konusu başvuruya ilişkin olarak Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğünden bilgi-belge talebinde bulunulmuştur. İdareden gelen yanıtlar doğrultusunda aşağıda ayrıntılarına yer verildiği üzere başvuru dostane çözüm ile sonuçlandırılmıştır.
İdare tarafından iletilen cevabi yazı çerçevesinde verilen Dostane Çözüm Kararı incelendiğinde; Kötü Muamele ve Fiziksel Şiddet İddiaları Yönünden: Suça sürüklenen çocuklara yönelik kötü muamele, darp, hakaret ve tehdit eylemlerinde bulunduğu iddia edilen olay ve infaz koruma memurları hakkında çocuğun üstün yararı gözetilerek gerekli adli ve idari soruşturma yapılıp yapılmadığı hususlarına ilişkin olarak Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığınca adlî yönden işlem başlatıldığı ve bu işlemlerin hâlen devam ettiği, Suça sürüklenen çocukların gelişim çağında fiziksel ve psikolojik olarak önemli farklılıklar göstermeleri sebebiyle akran zorbalığının önüne geçebilmek adına özel durumlar dışında farklı yaş grubundaki çocukların aynı koğuşa konulup konulmadığı başta olmak üzere akran zorbalığını engellemeye yönelik alınan tedbirler ile çocukların üniteye yerleştirilmesinde dikkate alınan kriterler ve ilgili diğer bilgi ve belgeler” ile ilgili olarak; Ceza infaz kurumlarında yapılan tüm uygulamalarda çocukların; kişisel özellikleri, bedensel, akli ve sağlık durumları, suç işlemeden önceki yaşamları, sosyal çevre ve ilişkileri, sanat ve meslek faaliyetleri, ahlaki eğilimleri, suça bakış açıları, hükümlülük süreleri ve suç türleri belirlenerek, durumlarına uygun infaz, iyileştirme ve eğitim planı belirlenerek uygulandığı, Hastane ve adliye sevklerinde çocuklara kelepçe takılıp takılmadığı hususunda bilgi ve belgeler ile ilgili olarak; ilgili mevzuat uyarınca, Kurumda barındırılmakta olan çocukların hastaneye veya adliyeye sevkleri sırasında kelepçe takılmadığı,
Suça Sürüklenen Çocukların Sağlık Durumlarına İlişkin Tedbirlerin Zamanında ve Gereği Gibi Alınıp Alınmadığı Yönünden: “Çocuklara yazılan ilaçların çocukların tedavi hakkının ihlâline sebebiyet vermeden ne kadar sürede teslim edildiği, hususlarındaki bilgi, belge ile görüş ve değerlendirmelerimiz” ile ilgili olarak; Ceza infaz kurumunda barındırılmakta olan tutuklu ve hükümlülere yazılan reçete ile ilaçların aynı gün içerisinde Adalet Bakanlığı ile Türkiye Eczacılar Birliği arasında imzalanan protokol gereğince anlaşmalı eczaneye bildirildiği, eczane tarafından kuruma teslim edilen ilaçların ilgisine teslim edilerek tedavilerine başlandığı, Ayrıca, Ceza infaz kurumu revirinde ve hastanelerde gerçekleştirilen muayene sırasında infaz ve koruma memuru ve jandarmanın odanın içinde bekleyip beklemediği, aksi yönde bir uygulama olup olmadığı” ile ilgili olarak; Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik’in ilgili hükmü uyarınca kurum güvenliğini sağlayabilmek amacıyla infaz ve koruma memurunun muayenede yer aldığı, doktorun talebi olması halinde infaz ve koruma memurunun refakat etmeden revir girişinde beklediği,
Sağlık hakkı ve toplumsal sağlık ile bağlantılı olarak, “Ceza infaz kurumunda bulunan çocukların büyük bir bölümünün ailelerinden kısıtlı düzeyde ekonomik destek aldığı dikkate alındığında koğuş temizliğinde kullanılan malzemelerin düzenli ve periyodik olarak ceza infaz kurumu idaresi tarafından temin edilip edilemeyeceği ve bu husustaki engeller” ile ilgili olarak; ceza infaz kurumlarında barındırılan hükümlü ve tutukluların bulundukları odaların temizliklerini kendilerinin yapmalarının gerektiği, kişilerin hijyen ve kişisel temizliklerini yapabilmeleri amacı ile her türlü temizlik maddelerinin kantinde bulundurulduğu, maddi durumları iyi olmayan, emanet para hesabına hiç para yatmayan hükümlü ve tutukluların temizlik malzemelerinin olanaklar ölçüsünde kurum genel bütçesi tarafından verildiği, bu kapsamda, anılan Kurumda barındırılmakta olan hükümlü ve tutukluların maddi durumlarına bakılmaksızın genel bütçe birimince 15 (on beş) günde bir tüm ünitelere “sıvı bulaşık deterjanı, sıvı sabun, şampuan ve toz deterjan” verildiği, söz konusu süre içerisinde ihtiyaç olması halinde yine hükümlü ve tutuklulara imkanlar dahilinde temizlik malzemesi verildiği, Bununla birlikte; “Beslenme hakkının ihlâl edildiği iddialarına ilişkin gerekli denetimlerin yapılıp yapılmadığı” ile ilgili olarak; ceza infaz kurumlarında hükümlü ve tutuklulara dağıtımı yapılan yemeklerin günlük kalori miktarının Sağlık Bakanlığı ve Bakanlıkları tarafından birlikte kararlaştırıldığı, söz konusu kalori miktarını teminen ceza infaz kurumlarının günlük asgari beslenme ihtiyacının belirlendiği, bu kapsamda 26.05.2005 tarihli ve 25978 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hükümlü ve Tutuklular ile Ceza İnfaz Kurumu Personelinin İaşe Yönetmeliği’nin 4 ve 5’inci maddesi uyarınca günlük iaşe 2022 yılı içerisinde 24.01.2022 tarihinden itibaren uygulanmak üzere ceza infaz kurumlarında barındırılan çocuk hükümlü ve tutuklular için 23,00 TL’den 34,00 TL’ye yükseltildiği, hükümlü ve tutuklular ile kurum personelinin doğru ve sağlıklı beslenmesi amacıyla yemeklerin uzmanlar tarafından hazırlandığı, inancı gereği veya vegan, vejetaryen, diyet yemek gibi özel durumu olan hükümlü ve tutukluların beslenmesi ile ilgili de düzenlemelerin yapıldığı, Diğer taraftan, çocukların haberleşme ve iletişim haklarının ihlal edildiği iddiaları hakkında, “Aile görüş hakkının hangi sıklıkla gerçekleştirildiğinin, pandemi koşulları dikkate alınarak koğuşlara kurulan görüntülü arama sistemlerinin kullanıma açılıp açılmadığına” ilişkin olarak yöneltilen soruya, ilgili ceza infaz kurumunda görüntülü ve sesli (ACEP) elektronik görüş sistemine 25.10.2021 tarihinde başlandığı, ayrıca, koronavirüs salgını sebebiyle Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulunun tavsiye kararları doğrultusunda Genel Müdürlüğün 05.01.2021 tarihli ve E.66708689-204.12-25/840 sayılı yazısı ile kapalı ve açık ziyaretlerin ikinci bir talimata kadar ertelenmesine karar verildiğinin tüm Cumhuriyet başsavcılıklarına bildirildiği, hükümlü ve tutukluların dışarıyla olan ilişkilerinin devamının sağlanması amacıyla görüşler yerine haftalık ek bir telefon görüşme hakkı tanındığı, Çocukların eğitim ve sosyal haklarının ihlal edildiği iddiaları hakkında, “çocukların vakit geçirebilmesi için yaş gruplarına, ilgi alanlarına ve eğitici olma ölçütlerine uygun olarak televizyonlardaki kanal sayısının düzenlenip düzenlenmediğine” ilişkin olarak soruya; anılan Kurumda her ünite için ortak yaşam alanında bir adet televizyon bulunduğu; toplam 25 kanalın yayın yaptığı, kanal çeşitliliğinin çocukların yaş gruplarına, ilgi alanları ve eğitici olma ölçütlerine uygun olarak düzenlendiği, ayrıca, anılan Kurum kütüphanesinde 2533 adet kitap bulunduğu, 16.11.2021 tarihi itibarıyla suça sürüklenen çocukların ödünç olarak almış olduğu 606 adet kitap olduğu, her hafta bir defa 40 dakika kitap okumak, seçmek amacıyla kütüphaneden faydalandırıldıkları, suça sürüklenen çocukların İl Halk Kütüphanesinden ödünç kitap alabildiği, Baro tarafından sunulan; “Baronun sonraki ziyaretlerinin engellenmeye çalışıldığı, çocuklarla görüşmelerinin engellendiği ve çocuklardan görüşmek istemedikleri yönünde dilekçeler alındığı iddialarına ilişkin” yöneltilen soruya; anılan Kurumda barındırılmakta olan bazı çocukların kurum idaresine vermiş oldukları dilekçelerinde kendi avukatları dışında avukatla görüşmek istemediklerini ve bu konudaki dilekçelerini kurum idaresine bildirdiklerini, kendi avukatları dışında gelen avukatların davacı avukatı da olabileceği göz önüne alındığında bu dilekçelerin zorla alındığının kabul edilemeyeceği, çocukların yazmış oldukları ve kendilerinin imzaladığı sonrasında ailesi ile yapmış olduğu telefon görüşme tutanakları ve aileleri tarafından kurum idaresine yazılan dilekçelere ilişkin örneklerin ekte gönderildiği, “Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı ceza infaz kurumlarından sorumlu başsavcı vekilliğince Diyarbakır Barosunun randevu taleplerinin reddedildiği yönündeki iddialara yönelik”; Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığı ceza infaz kurumlarından sorumlu başsavcı vekilliğince Diyarbakır Barosu ile dönem dönem randevu talepleri üzerine görüşmeler yapıldığı, Diyarbakır Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu ile ilgili olarak Diyarbakır Barosunun herhangi bir görüşme veya randevu talebinde bulunmadığı, “Şikâyet konusu olaylar ve ceza infaz kurumu koşullarına ilişkin olarak görevli ve yetkili hâkim, savcı veya ceza infaz kurumu yönetimi tarafından yapılmış herhangi bir inceleme/araştırma/ tespit ya da herhangi bir işlem var ise (yer değiştirme dâhil- ilgili personel, mahkûm ve tutuklular hakkında yapılmış) onaylı bir örneğinin iletilmesi” ile ilgili olarak; Şikâyet konusu olay hakkında Kurum Disiplin Amirliğinin 21.01.2022 tarihli ve 2022/1 sayılı idari yönden, Diyarbakır Cumhuriyet Başsavcılığının 2021/32347 sayılı soruşturma numarası ile adli yönden soruşturma açıldığı ve soruşturmaların halen derdest olduğu, Açıklamaları üzerine, başvuruda belirtilen cezaevi koşulları ve Covid-19 pandemisi nedeniyle yaşanan sıkıntıların bir kısmının başvurudan önce bir kısmının ise Kurumumuz bilgi ve belge talep yazısı sonrasında ortadan kalktığı, ayrıca başvuruda belirtilen hususlara ilişkin adli ve idari soruşturmaların da devam ettiği anlaşıldığından, inceleme ve araştırmanın sonlandırılmasına karar verildiği; ancak ilgili mevzuat hükümlerine aykırı uygulama ve müdahalelerin söz konusu olması halinde yeniden başvuruda bulunabileceği hususunun hatırlatılması uygun görülerek başvuru hakkında Dostane Çözüm Kararı verilmiştir.
Çocuklara yönelik kötü muamelede bulunduğu iddia edilen memurlar hakkında adli ve idari soruşturma açılan başvuru hakkında her ne kadar Dostane Çözüm Kararı verilmiş olunsa da KDK tarafından başvuruya konu olayların takipçisi olunmuş ve özgürlüğünden mahrum bırakılan çocukların haklarına saygı gösterilmesini teşvik etme ve güvence altına alma amacıyla Diyarbakır Çocuk ve Gençlik Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’na ziyaret gerçekleştirilerek adalet sistemi içerisindeki çocuklar ile görüşmeler yapılmış ve çocukların tutulma koşulları ayrıca incelenmiştir. Gerçekleştirilen ziyarette, kurumun fiziksel koşulları, çocuklara yönelik muamele, sunulan sağlık hizmetleri, beslenme koşulları, sosyal faaliyetler, günlük yaşam ve dış dünya ile iletişime ilişkin durumlar ulusal ve uluslararası standartlar kapsamında incelenerek rastgele seçilen ünitelerde ceza infaz kurumundan yetkili ve görevliler olmaksızın adalet sistemi içerisinde özgürlüğünden mahrum bırakılan çocuklar ile birebir görüşmeler gerçekleştirilmiştir.